لیزر ابزاری است که دقت و سرعت بالایی به  فعالیت‌های صنایع مهم و حساس بخشیده، اما همین فناوری می‌تواند در صورت نبود ایمنی کافی خطرآفرین هم باشد. پرتوهای دستگاه لیزر مستقیماً چشم و پوست انسان را تهدید می‌کنند و حتی دود و بخارات ناشی از برش یا حکاکی، روی سلامت تنفسی اپراتور تأثیر منفی می‌گذارند. در چنین شرایطی، تجهیزات حفاظت فردی (PPE) به ‌عنوان لایه دفاعی موثر، نقش حیاتی پیدا می‌کند. هرچند کنترل‌های مهندسی در فرآیند طراحی و تولید و دستورالعمل‌های ایمنی حین استفاده کار با دستگاه لیزر مهم‌اند، اما بدون PPE مناسب، کاربر در برابر پیامدهای جانبی لیزر آسیب‌پذیر می‌شود.

در ادامه، تجهیزات لازم برای کار با دستگاه لیزر را معرفی می‌کنیم و نکات مهم در نگهداری و استفاده صحیح از هر کدام را توضیح می‌دهیم تا اپراتور بتواند با اطمینان و ایمنی بیشتری از دستگاه لیزر بهره ببرد.

مبانی ایمنی لیزر و اصول انتخاب PPE

لیزرها را بر اساس میزان ریسک به کلاس‌های ۱ تا ۴ تقسیم می‌کنند. این تقسیم‌بندی به این معناست که هر کلاس شدت و نوع تهدید متفاوتی دارد. کنترل مهندسی (مثل محفظه‌سازی، گاردهای محافظ و سیستم‌های اینترلاک) و آموزش اپراتورها همیشه در اولویت هستند، اما PPE آخرین خط دفاعی است که باید در کنار سایر تمهیدات به آن توجه کرد.

انتخاب تجهیزات حفاظت فردی کار با لیزر به عوامل متعددی از جمله طول ‌موج پرتو، توان یا انرژی پالس، مد پرتو (پیوسته یا پالسی) و مدت ‌زمان قرارگیری بستگی دارد. دو مفهوم کلیدی که تعیین می‌کنند به چه تجهیزاتی و در کجا نیاز داریم، MPE (حد مجاز قرارگیری) و NHZ (منطقه پرخطر اسمی) هستند. بنابراین، پیش از انتخاب تجهیزات ایمنی، یک ارزیابی ریسک ساده انجام دهید تا کلاس لیزر، NHZ و نوع فرآیند را مشخص کرده و نقشه راه انتخاب PPE را بهتر ترسیم کنید.

انواع تجهیزات حفاظت فردی  (PPE)

تجربه نشان می‌دهد انتخاب درست PPE برای کار با دستگاه لیزر صنعتی و نیمه صنعتی، هم ایمنی کاربر و هم راحتی و دقت کار را افزایش می‌دهد. البته برای رسیدن به این هدف، هر وسیله باید با نوع لیزر، طول موج، توان و شرایط محیطی هماهنگ باشد. اصلی‌ترین تجهیزات حفاظت فردی کار با دستگاه لیزر را در ادامه معرفی می‌کنیم.

محافظت از چشم و صورت

طبق گزارشات انجمن چشم پزشکی آمریکا، آسیب‌های چشمی در محیط‌های کاری سالانه حدود ۳۰۰ میلیون دلار هزینه به ‌دنبال دارند که شامل غرامت‌های کارگری، درمان پزشکی و کاهش بهره‌وری می‌شود.

عینک یا Goggle لیزر، مهم‌ترین خط دفاعی برای محافظت از سلامت چشم و اطراف آن است. معیار انتخاب این ابزار شامل چگالی نور (OD) متناسب با طول موج و توان دستگاه، راحتی و سازگاری با عینک طبی است. شیلد صورت نیز برای بعضی عملیات‌ها از جمله برش باز مکمل ضروری است و در برابر بازتاب‌ها و پاشش ناخواسته محافظت می‌کند. کیفیت فیلتر، شفافیت دید و دوام عینک، در کارهای طولانی اهمیت ویژه دارد.

محافظت از پوست

لباس مقاوم به حرارت یا دارای الیاف خاص، دستکش و کاور ساعد و بازوها جلوی سوختگی و آسیب ناشی از لیزر را می‌گیرند. تجربه اپراتورها در صنایع متنوع نشان می‌دهد حتی لیزرهای کم‌قدرت هم می‌توانند در تماس با پوست‌ آسیب جدی ایجاد کنند، مخصوصا اگر در محیط‌های صنعتی با فلز یا پلاستیک بازتاب‌دهنده سر و کار داشته باشید. جنس و پوشش لباس، عمر مفید و نحوه شستشو نیز در این انتخاب اهمیت دارد.

محافظت تنفسی

از آنجا که دود، ذرات ریز و بخارات حین کار با دستگاه برش برش لیزری فلزات یا سیستم‌های حکاکی لیزری به آسانی سلامت تنفسی را تهدید می‌کنند، استفاده از ماسک‌های فیلتر دار (N95/FFP2) یا سیستم تهویه موضعی در محیط‌های بسته ضروری است. اهمیت این موضوع هنگام کار با مواد پلاستیکی و کامپوزیتی هم نباید نادیده گرفته شود. دقت کنید که برای جلوگیری از بروز بیماری‌های تنفسی، فیلترها باید مطابق استاندارد باشند و دوره تعویضشان را رعایت کنید.

محافظت شنوایی

بعضی از قسمت‌های دستگاه لیزر مثل فن‌ها، پمپ‌ها یا سیستم خنک‌کننده، صداهای بالای ۸۵ دسی ‌بل ایجاد می‌کنند. این صداها حتی در کوتاه مدت هم خستگی و کاهش تمرکز برای اپراتورها به همراه دارند و به همین خاطر استفاده از گوشی یا قالب محافظ شنوایی مناسب برای حفظ کیفیت کار و ایمنی، به شدت توصیه می‌شود.

تجهیزات جانبی و تکمیلی

کفش ایمنی، پوشش مو، تابلوهای هشدار و چراغ وضعیت لیزر، بخش تکمیلی PPE هستند که بیشتر با خطرات غیرمستقیم در ارتباط‌اند. برای مثال، تابلوها از ورود افراد غیرمجاز به NHZ  جلوگیری می‌کنند و پوشش مو اجازه برخورد پرتو یا مواد داغ با موها را نمی‌دهد.

بیشتر بخوانید: نکات ایمنی حین استفاده از دستگاه برش لیزری

نگهداری، استانداردها و کنترل کیفیت  PPE 

برای اینکه عمر مفید تجهیزات حفاظت فردی را افزایش داده و ایمنی محیط کار را تضمین کنید، باید دستورالعمل‌های نگهداری یا دوره تعویض این تجهیزات را رعایت کنید. بر اساس دستورالعمل‌های کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک IEC 60825 و ANSI Z136.1 انجمن ملی استاندارد آمریکا، انجام بازرسی‌های دوره‌ای، تمیزکاری منظم و تعویض به‌ موقع قطعات فرسوده از الزامات اصلی در نگهداری PPE به‌ شمار می‌آید.

در همین راستا، این سازمان‌ها دستورالعمل‌هایی برای آزمایش، برچسب‌گذاری و نگهداری تجهیزات حفاظتی لیزر ارائه داده‌اند که در اصل این استانداردها بر اهمیت استفاده از PPE متناسب با کلاس دستگاه لیزر صنعتی و شرایط محیطی تأکید دارند.

در جدول زیر خلاصه‌ای از نکات کلیدی در نگهداری و کنترل کیفیت PPE را مطالعه کنید.

رعایت این نکات، در کنار افزایش عمر مفید  PPE، محیط کار را برای انجام فعالیت‌های جوش، برش و حکاکی لیزری مناسب و بی‌خطر می‌سازد.

راهنمای انتخاب تجهیزات حفاظت فردی متناسب با شرایط مختلف

انتخاب PPE را در وهله اول با توجه به کلاس لیزر انجام می‌دهند. محیط کار، نوع ماده‌ای که با آن کار می‌کنید و شدت عملیات نیز در این تصمیم‌گیری تعیین‌کننده‌اند. برای مثال، حکاکی روی فلز نیازمند عینک با OD بالاتر و شیلد صورت است، اما اگر با دستگاه برش لیزری غیر فلزات روی چوب یا پلاستیک کار می‌کنید، علاوه بر محافظت از چشم، باید از ماسک فیلتر دار هم برای تکمیل محافظت و جلوگیری از استنشاق دود و ذرات استفاده کنید.

در محیط‌های صنعتی با تجهیزات جانبی پرصدا، گوشی محافظ شنوایی یک مکمل ایمنی است که کمتر به آن اهمیت می‌دهند. حتی جزئیاتی مانند راحتی لباس، تناسب دستکش و شفافیت دید عینک هم در تجربه کاربر موثرند و باید به جزئیات آن‌ها توجه کرد.

بیشتر بخوانید: نکات ایمنی در جوشکاری لیزری

تجهیزات حفاظت فردی مناسب، مساوی با سلامت و بهره‌وری اپراتور

به طور کلی، راهکار عملی برای تضمین سلامت و ایمنی محل کار این است که قبل از شروع هر فرآیند، مراحل ارزیابی ریسک را انجام داده و کلاس لیزر، طول موج، توان، مدت زمان قرارگیری و مواد محیطی را مشخص کنید. سپس PPE متناسب را انتخاب و آماده کنید تا ایمنی، راحتی و کارایی همزمان تأمین شوند و کاربر بدون خطر اضافی بتواند روی کیفیت عملیات تمرکز کند. تجربه نشان داده که اپراتورهایی که تجهیزات حفاظت فردی کار با دستگاه لیزر مناسب و کامل دارند، خطا و حادثه کمتری تجربه کرده و بهره‌وری بیشتری دارند.

برای انتخاب تجهیزات استاندارد و متناسب با دستگاه لیزر خود، از کارشناسان نوین تاک مشاوره تخصصی بگیرید و با تأمین تجهیزات از این مجموعه، ایمنی و بازدهی بالاتر را تجربه کنید.